BERKELLAND – We mogen wel stellen dat onze maatschappij erg dadergericht is, afgaande op de vele documentaires/interviews op tv en streamingdiensten die zich bezighouden met de toedracht en de geestestoestand van de dader, zonder rekening te houden met nabestaanden. We hebben in Nederland te maken met een grote groep nabestaanden die met een immens verdriet achterblijven na de moord op een dierbare. En ik moet eerlijk bekennen, ook ik ben zo iemand die de vele documentaires over (serie) moordenaars op Netflix gretig binge-watched. Toch ben ik naast de psyche van de dader ook altijd erg geïnteresseerd in het effect van dit trauma op de nabestaande. En daar wordt door o.a. programmamakers en journalisten heel wat minder aandacht aan besteed.
door Stefanie Kruizinga
Een paar maanden geleden kwam ik via Instagram in contact met Naomi Inez (48). Haar moeder is vermoord. Ze reageerde op een post van programmamaakster Jessica Villerius, over Marc Dutroux en de eventuele link met Tanja Groen. Het monster Dutroux groot in beeld op haar Instagram. Naomi vroeg zich publiekelijk af waarom Jessica geen portret toont van zijn slachtoffers i.p.v. weer zijn portret? ‘Onze dadergerichte samenleving houdt het geweld in stand’. Aldus Naomi Inez onder de post. Ik begon over deze opmerking na te denken. De post werd geplaatst ten tijde van de ophef rondom de Netflix serie over seriemoordenaar Jeffrey Dahmer. Nabestaanden waren boos over het feit dat ze opnieuw werden gedwongen het trauma te herbeleven. Opnieuw werden ze niet gehoord en niet gezien. En waarom? De cynicus in mij zegt dat het te maken heeft met het feit dat ellende en sensatie verkoopt. Ik kon opnieuw niet anders dan concluderen dat onze maatschappij inderdaad erg dader gericht is en dat er te weinig aandacht wordt besteed aan het verborgen leed van de slachtoffers. Ik nam opnieuw contact op met Naomi en vroeg of ze haar verhaal wilde doen. Enthousiast ging ze akkoord. Inez is gepassioneerd en is heel helder in wat ze wil; Een stem voor de nabestaanden zijn.
Na een telefoon gesprek besluiten we een Zoomgesprek in te plannen. Wanneer ze in beeld komt, kijk ik in een vriendelijk open gezicht met zachte en nieuwsgierige ogen.
Fijn dat je tijd wilde vrijmaken voor dit gesprek. Even voor de duidelijkheid, mag ik het woord vermoord gebruiken, of heb je daar moeite mee?
“Ik heb 23 jaar lang het woord vermoord niet gebruikt. Ik zei dan altijd dat ze door een misdrijf om het leven is gebracht. Ik wrong mezelf in allerlei bochten om het woord ‘vermoord’ maar niet te gebruiken. Maar nee, sinds kort, sinds ik mij uitspreek durf ik vermoord te zeggen. Ik denk dat het nodig is om het te benoemen zoals het is.Anders voelen mensen het niet, komt het niet over. Het is nu eenmaal een feit dat mijn moeder is vermoord door twee mannen toen ze 54 jaar was.”
Je krijgt te horen als 22 jarige jonge vrouw dat het lichaam van je moeder, na 2 weken vermissing is gevonden. Wat gebeurt er dan in jou, als mens, als jonge vrouw?
“Het is zo onvoorstelbaar, de emotie, het verdriet komt van zo diep. Je gelooft niet dat het jou nu daadwerkelijk overkomt. Je leest over zo een vreselijke gebeurtenis enkel in de krant, of je ziet het op het nieuws. Maar nooit denk je, dit kan mij ook overkomen. En dat is een van de dingen die ik wil meegeven; het kan iedereen overkomen. Daarom moeten wij ook meer luisteren en ruimte geven aan de stem van de nabestaanden. Na 26 jaar heb ik geen sterkte of condoleances nodig. Het enige dat ik, we, willen is gehoord worden. We (de nabestaanden- red) hopen op meer empathie vanuit de maatschappij. Vaak voelen we ons erg geïsoleerd door goedbedoelde woorden. Zo van; “Oh wat erg dat jóu dit is overkomen.” Maar wat mij is overkomen kan iedereen overkomen. Mijn verhaal zou zomaar jouw verhaal kunnen worden.’ Er is heel weinig collectief bewustzijn.” Ik kan mij voorstellen dat er een Naomi vóór en ná de moord was. “Ja, dat klopt. Voor de moord was ik heel erg bezig met het opbouwen van mijn eigen leven. Ik ontwikkelde mij tot een sterke en zelfstandige vrouw. Ik leerde los te laten dat ik niet verantwoordelijk was voor het geluk van mijn ouders. Na de moord voelde ik mij toch erg schuldig over het feit dat ik voor mijn eigen geluk had gekozen. Uiteindelijk heb ik wel geleerd dat mijn moeder verantwoordelijk is geweest voor haar eigen keuzes. Ik voelde mij destijds ook erg onveilig. Na de moord wilde ik in de eerste instantie niet meer leven. Ik viel in een diep donker gat en heb moeten leren dat het niet mijn schuld was dat ze is vermoord.”
Hoe ging dat vroeger, als jonge vrouw, wanneer je ‘lastige’ vragen kreeg?
“Vroeger durfde ik mijn verhaal niet te delen. Als nabestaande realiseer je je dat wat er gebeurt is zo groot is. Je weet dat wanneer je je verhaal vertelt mensen hiervan gaan schrikken en zich geen houding weten. Als 22 jarige krijg je natuurlijk de vraag waar je ouders wonen. Dan antwoordde ik dat ik met mijn vader geen contact meer had en dat mijn moeder niet meer leefde. Een logische vraag die iemand vervolgens stelde was, waarom mijn moeder niet meer leefde. En die vraag overrompelde mij altijd. Want wil ik dit delen? Daar heb ik jaren over moeten doen. Mijn verhaal riep ook veel sensatiezucht op bij mensen, in plaats van empathie en daar heb ik mezelf ook echt tegen moeten leren wapenen. We vergeten vaak op een menselijke manier contact te maken.”
De daders werden uiteindelijk veroordeeld met een gevangenisstraf van bepaalde tijd, maar de nabestaanden krijgen levenslang door het verlies. Het is een walgelijk cliché, maar hoe denk jij over de zin dat mensen te pas en te onpas gebruiken: “Alles gebeurt met een reden?”
“Ik geloof daar wel een beetje in. Ik geloof dat ik sterk genoeg ben om dit om te zetten naar iets waardevols. Het gif omzetten in medicijn, zeggen de boeddhisten Na de dood van mijn moeder, moest ik mijn vertrouwen in de mensheid weer terug vinden. Om die reden ging ik grote, moedige keuzes maken waarin ik echt koos voor het leven, zo ben ik uiteindelijk alleen met gitaar op wereldreis gegaan.”
Veel mensen zouden sowieso al niet durven te kiezen om alleen een wereldreis te maken. Je bent dus echt door de angst heen gegaan?
“Precies, juist daarom heb ik gekozen voor een wereldreis. Ik wilde zoveel mogelijk mensen en culturen leren kennen, dwars door al mijn angsten heen. Ik voelde dat ik moest gaan, omdat ik anders in die angst zou blijven hangen en wilde mezelf niet reduceren tot enkel slachtoffer. Tijdens deze reis ontmoette ik zoveel mooie mensen en heb ik de daders kunnen vergeven. Uiteindelijk wint schoonheid het altijd van lelijkheid.”
Heb je het idee dat de maatschappij slachtoffers in een bepaald hoekje drukt?
“Absoluut, vaak word je keer op keer in dat slachtofferschap gedrukt. Je wordt gereduceerd tot dat verhaal. Alsof dat het enige is, wat mensen nog van je zien en ik denk dat daarom ook veel slachtoffers/nabestaanden hun stem niet laten horen. Ik voel vanuit een maatschappelijke urgentie, dat ik mijn verhaal wil delen. De wereld heeft meer kwetsbare verhalen nodig, in plaats van enkel het etaleren van ons ‘ogenschijnlijke’ succes, want dat werkt depressie en geweld in de hand, omdat mensen hun ware gevoelens niet durven te uiten. Iedereen draagt een verhaal met zich mee en zodra we gaan delen, kunnen we ook elkaar en de wereld helen. Dan pas kun je ook verder kijken en jezelf de vraag stellen: Waarom is mij dit overkomen? Ik ben heel bewust bezig met het grotere plaatje. Met bijvoorbeeld de vrouwelijke lijn binnen onze familie. Het doorbreken van het doorgeven van intergenerationeel trauma. Mijn moeder ging gebukt onder een slecht huwelijk en koos niet voor haar eigen geluk of potentieel. Ik was als enige dochter degene die haar troostte op de bank, als ze weer eens in elkaar geslagen was door mijn vader. Ik voelde me heel verantwoordelijk voor haar geluk. Geweld was als een rode draad al aanwezig in haar leven. Ik heb me heel onveilig gevoeld als kind, en daarom heb ik er alles aan gedaan om mijn dochter een veilige, liefdevolle thuisbasis te geven. Om op die manier de cirkel, dat trauma, te doorbreken. Dus jezelf niet alleen als slachtoffer te zien, want dan word je ook dader, omdat je je omgeving met jouw leed belast, maar verantwoordelijkheid en eigenaarschap durven nemen over je eigen leven, want dan kan je je trauma ook omzetten in een waardevol verhaal voor jezelf en anderen. Maar misschien heb ik makkelijk praten want ik heb de tools om het trauma om te zetten. Ik kan zingen, ik speel gitaar, piano en maak theater. Ik kan mezelf uiten in mijn creativiteit. Mijn muziek en creativiteit hebben letterlijk mijn leven gered.”
Ga je nog iets creatiefs ontwikkelen met al jouw ervaringen na de dood van je moeder?
“Ik ben bezig om een theatervoorstelling te ontwikkelen waarin ik slachtoffer en dader samenbreng en het onzichtbare leed zichtbaar kan maken en mijn moeder een menselijk gezicht kan geven in al haar schoonheid. De voorstelling gaat heten ‘Geen Vaarwel’. Dat waren mijn moeders laatste geschreven woorden naar mij in het boek ‘Vaarwel Picasso’, wat ze aan me gaf als cadeau, een half jaar voor haar dood, ironisch genoeg. Het moet uiteindelijk een boodschap van hoop en kracht worden, waarin ook de dader een gezicht krijgt. Want ik geloof sterk in de dialoog, dus ook tussen slachtoffer en dader. Ik ben nu bezig met vooronderzoek, waarbij ik o.a. het politiedossier over mijn moeders dood heb opgevraagd in België. Dan zal ik ook zaken lezen die ik 26 jaar niet heb geweten, of heb verdrongen, omdat het destijds te heftig was om mee om te gaan.
Maar ik voel dat ik steeds sterker en moediger wordt om mijn eigen ervaringen te gebruiken om deze maatschappelijke dialoog aan te gaan. De kracht van muziek zal een grote rol spelen in de voorstelling, waarbij ik als nabestaande een persoonlijk lied breng, in het begin en op het einde van de voorstelling.Er moet vooral ruimte zijn om ook in de zaal met het publiek verbinding te kunnen maken. Daar ligt ook mijn kracht als De Liedjestovenaar, mijn alterego voor kinderen en families; het directe, open contact wat ik leg met mijn publiek. Daarnaast zal samenzang en improvisatie deel uitmaken van de voorstelling, zodat we hopelijk met een gevoel van liefde en saamhorigheid de zaal verlaten.”
Je zal vast vele mensen inspireren met jouw verhaal. Het is dapper dat je zo open durft te zijn. Als je nu terugkijkt op de afgelopen 26 jaar, wat is jouw levensles? Wat zou jij de kleine Naomi willen meegeven?
“Wees niet bang. Wees niet bang voor het leven. Wees niet bang voor de mensen om je heen. Wees niet bang om jezelf te laten zien. Omring je met mensen die jou inspireren en respecteren. Wees niet bang om je grenzen te bewaken en vanuit jouw waarden te leven, want dan kom je weer hele andere mensen tegen. Mensen die beter passen bij jouw levensloop en keuzes. Je hebt veel meer controle over je leven dan je denkt. Kwetsbaarheid is een kracht. Geloof in jezelf.”
Bessel van der Kolk heeft de prachtige term; “wounded healer” dat zoveel betekent als iemand die zijn of haar eigen pijn transformeert en gebruikt om anderen te ‘helen’. Zie jij jezelf als een wounded healer?
(Lacht) “Nou nee, nog niet, ik ben daar nog niet. Ik ben daar nog niet moedig genoeg voor. Maar ik voel mij wel geïnspireerd om die kant op te gaan. Tijdens de pandemie ben ik, zoals waarschijnlijk velen, heel erg naar binnen gegaan. Gelukkig staan er steeds meer moedige vrouwen op om hun verhaal te delen. Of het nu gaat om seksueel misbruik of huiselijk geweld. Steeds meer mensen durven zichzelf kwetsbaar op te stellen en hun verhaal naar buiten te brengen.”